Перайсці да асноўнага змесціва
Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада) Сайт прыхільнікаў Думаем пра кожнага - працуем разам!
Думаем пра кожнага - працуем разам!
Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада) Сайт прыхільнікаў

Форма пошуку

  • Facebook
  • В Контакте
  • Одноклассники
  • Галоўная
  • Партыя
    • Хто мы?
    • Статут БСДП
    • Структура
    • Дакументы
    • Як уступіць у БСДП?
    • Падтрымаць БСДП
    • Гісторыя сацыял-дэмакратыі ў Беларусі
    • БСДП у асобах
    • Бібліятэка сацыял-дэмакрата
    • Сімволіка БСДП
  • Кіраўніцтва БСДП
    • Прэзідыум БСДП
    • Цэнтральны камітэт БСДП
    • Цэнтральная Рэвізійная Камісія БСДП
  • Навіны
    • Аналітыка
    • Заявы
    • Гісторыя і культура
    • Грамадства
    • Жанчыны БСДП
    • Палітыка
    • Партыйнае жыццё
    • Эканоміка
  • Блогі
  • Выданні БСДП
    • Бюлетэнь "Сацыял-дэмакрат"
    • Часопіс "Адлюстраванне"
  • Мультымедыя
    • Вiдэа
    • Фота
  • Кантакты
Уступіць у БСДП
Гісторыя і культура

Яны былі першыя. Аляксандар Цьвікевіч (да 100-годдзя БНР, публ.3)

панядзелак, 10 Красавік 2017 15:59 Aўтар: Анатоль Сідарэвіч Крыніца: Радыё Свабода

 

 

 

 

 

 

 

 

3-я публікацыя Анатоля СІДАРЭВІЧА да 100-годдзя БНР


Аляксандар Цьвікевіч

 Цьвікевіч Аляксандар Іванаў. Нарадзіўся 22.06 (5.07).1883 г. у Берасьці. Забіты 30.12.1937 у Менску. Месца пахаваньня невядомае. Псэўданімы: А. Галынец, Аляксандр Незалежны.

Упершыню імя Аляксандра Цьвікевіча на старонках беларускага друку зьявілася 4.12.1908, калі ён — сын фэльчара чыгуначнай больніцы ў Берасьці, былы вучань тамтэйшай гімназіі — разам зь іншымі студэнтамі-беларусамі Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту вітаў газэту «Наша Ніва» і заявіў аб падрымцы тае працы, якую вядзе рэдакцыя.

Актыўным дзеячом беларускага руху ён стаў у часе І сусьветнай вайны. Апынуўшыся ў Туле, ён у 1915 узначаліў мясцовае аддзяленьне Камітэту дапамогі пацярпелым ад вайны. Калі 9.05.1917 на сходзе ў Маскоўскім унівэрсытэце, была заснавана Беларуская Народная Грамада, Цьвікевіч стаў адным з кіраўнікоў гэтай грамадзка-палітычнай, культурна-асьветнай і дабрачыннай арганізацыі.

У ліп. 1917 на Зьезьдзе беларускіх арганізацый і партый Цьвікевіч увайшоў у Цэнтральную Раду беларускіх арганізацый. У сьнеж. ён быў сакратаром Усебеларускага Зьезду і дакладчыкам аб стане гаспадаркі Беларусі. Абраны сябрам Рады. У літаратуры можна сустрэць цьверджаньне, што 1-шы пункт прынятай Зьездам пастановы аб самавызначэньні Беларусі і часовай краёвай уладзе — заслуга Цьвікевіча. Як пісаў М. Косьцевіч, менавіта Цьвікевіч і Я. Варонка 18.03.1918 пераканалі Менскую гарадзкую думу дэлегаваць сваіх прадстаўнікоў у склад Выканаўчага Камітэту Рады Ўсебеларускага Зьезду.

Так сталася, што Цьвікевіч больш працаваў як дыплямат. Ужо ў студз. 1918 Выканкам Рады Ўсебеларускага Зьезду накіраваў яго, С. Рака-Міхайлоўскага ды І. Сераду ў Берасьце, дзе ў той час ішлі мірныя перамовы паміж Нямеччынай ды яе саюзнікамі і бальшавіцкім урадам Расеі. 25.03.1918 Народны Сакратырыят накіраваў яго ў Кіеў старшынём дэлегацыі ў справах зьнешніх перамоваў. Яму належала весьці перамовы аб прызнаньні БНР Украінай, аб беларуска-ўкраінскай мяжы, наладжваць кантакты з дыпляматычнымі місіямі ў Кіеве. У чэрв. 1918 ён прызначаны старшынём Надзвычайнай місіі БНР дзеля вядзеньня перамоваў ў бальшавіцкім урадам. Аднак у Маскве яго арыштвалі. І толькі пасьля заступніцтва А. Бурбіса ды Я. Няцецкага ён выйшаў на свабоду.

22.11.1918 Рада БНР прызначыла Цьвікевіча міністрам юстыцыі ў кабінэце А. Луцкевіча, але праз кароткі час яму давялося вярнуцца ў Кіеў, дзе ён працаваў як паўнамоцны прадстаўнік Рады Народных Міністраў БНР і вёў працу дзеля кансалідацыі беларускай дыяспары ва Ўкраіне.

21.03.1919 Урад БНР прыняў рашэнне паслаць А. Луцкевіча і Цьвікевіча ў якасьці дэлегатаў на мірную канфэрэнцыю ў Парыж. Тым часам востра стаяла пытаньне аб фінансах. Калі пасьля звароту Луцкевіча да райхспрэзыдэнта Ф. Эбэрта нямецкія ўлады адмовіліся выдаць Ураду БНР сродкі, выдзеленыя яму Ўкраінай, Цьвікевіч праз Прагу накіраваўся ў Вену, дзе захоўвалася другая частка ўкраінскай пазыкі. Свой візыт у Прагу ён выкарыстаў дзеля наладжваньня кантактаў паміж БНР і Чэхаславаччынай, а таксама жыцьця беларускай дыяспары ў чэскай сталіцы.

Як вядома, 13.12.1919 быў утвораны паралельны Ўрад БНР на чале з В. Ластоўскім. Зноў прызначаны міністрам юстыцыі, Цьвікевіч перш адмаўляўся працаваць у гэтым кабінэце. 20.01.1920 яго прызначылі паслом БНР у Латвіі, аднак у Рыгу ён ня выехаў. У сярэдзіне лют. 1920 А. Ладноў патрабаваў камандзіраваць Цьвікевіча, які ў той час знаходзіўся ў Бэрліне, у Парыж, аднак ён па-ранейшаму заставаўся ў нямецкай сталіцы. 1.06.1920 Ластоўскі патрабаваў, каб Цьвікевіч выехаў нарэшце ў Рыгу, аднак ён прыехаў у сталіцу Латвіі толькі ў верас.

У тым часе ў Рызе пачаліся перамовы аб заключэньні прэлімінарнай мірнай дамовы паміж Польшчай і бальшавікамі. 28.09.1920 Цьвікевіча ўключылі ў склад паўнамоцнай дэлегацыі БНР па заключэньні ўмоваў прэлімінарыяў, якой належала адстойваць інтарэсы Беларусі.

У сувязі з тым, што ў жн. 1920 Латвія заключыла мірную дамову з Расеяй, Ураду БНР стала немагчыма працаваць у Рызе. Цьвікевіч быў сярод тых, хто рыхтаваў, а 11.11.1920 падпісаў дамову паміж БНР і Літвой аб узаемным прызнаньні. Неўзабаве Ўрад БНР пераехаў ў сталіцу Літвы — Коўна. У тр. 1921 Цьвікевіч выяжджаў у Брусэль, дзе праходзіла польска-літоўская канфэрэнцыя аб вырашэньні Віленскага пытаньня, ён жа склаў беларускі мэмарандум на імя старшыні канфэрэнцыі.

7.06.1921 Цьвікевіч быў прызначаны міністрам міжнародных справаў БНР. У гэтай якасьці ён разам з Ластоўскім выяжджаў на міжнародную канфэрэнцыю ў Генуі (крас.—тр. 1922), дзе яны ставілі пытаньні аб міжнародным прызнаньні незалежнасьці БНР, аб пераглядзе Рыскай мірнай дамовы 18.03.1921 і аб кампэнсацыі стратаў, панесеных Беларусьсю ў часе І сусьветнай вайны. З прычыны супраціву савецкай дэлегацыі беларускае пытаньне ў парадак дня канфэрэнцыі пастаўлена не было. Спадзеючыся на падтрымку Літвы, Ластоўскі і Цьвікевіч падалі старшыні канфэрэнцыі ноту, у якой прызналі права Літвы на Віленскі край і частку Горадзеншчыны, што прывяло (20.05) да адстаўкі кабінэту Ластоўскага.

Пасьля працяглага крызісу 11.10 была ўтворана Дзяржаўная Калегія БНР. Цьвікевіч і Ластоўскі ўвайшлі ў яе склад. Аднак 20.04.1923 Ластоўскі, які апынуўся ў меншасьці, падаў у адстаўку. Чарговы крызіс завяршыўся 24.08.1923, калі на пасаду старшыні Рады Міністраў быў прызначаны Цьвікевіч.

Старшыня беларускага нацыянальнага ўраду, як называла газэта «Савецкая Беларусь» Цьвікевіча ў 1924, апынуўся ў складанай сытуацыі. Яго прызначэньне на пасаду прызналі толькі 2 з 5 сябраў Прэзыдыуму Рады БНР. Супраць Цьвікевіча выступіла Бюро Цэнтральнага Камітэту партыі сацыялістаў-рэвалюцыянэраў, да якой ён належаў. Само сабой, аб неправамоцнасьці кабінэту Цьвікевча заявіў Ластоўскі з К. Дуж-Душэўскім. У дадатак ускладніліся адносіны з Літвою. У лістап. 1923 Урад БНР мусіў пакінуць Коўна і пераехаць у Прагу.

А тым часам у ССРБ бальшавікі праводзілі палітыку г. зв. беларусізацыі і каранізацыі, адной з мэтаў якой было разлажэньне палітычнай эміграцыі. На настроі эміграцыі паўплывала і тое, што ў 1924 Расея вярнула ў склад Беларусі частку ўсходніх земляў. Апроч таго, эміграцыю «апрацоўвала» савецкая агентура. І Цьвікевіч, які ў верас. 1921 старшыняваў на І Усебеларускай палітычнай канфэрэнцыі, што адбылася ў Празе і пацьвердзіла прынцып незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі, а адзіным органам дзяржаўнай улады Беларусі прызнала Раду БНР, пачаў думаць пра пераезд у ССРБ. Дзеля гэтага патрабавалася прызнаць Менск цэнтрам нацыянальна-дзяржаўнага адраджэньня Беларусі і перадаць менскаму ўраду паўнамоцтвы Ўраду БНР.

Перад тым, як ІІ Усебеларуская палітычная канфэрэнцыя (Бэрлін, 12–16.10.1925) прызнала Менск адзіным цэнтрам нацыянальна-дзяржаўнага адраджэньня, пад старшынствам Цьвікевіча адбылося пасяджэнне Рады Міністраў БНР, якое абвясьціла Ўрад БНР «зьліквідаваным і спыніўшым сваю дзейнасьць». Другая пастанова Ўраду БНР («спыніць існаваньне Ўраду БНР і прызнаць Менск адзіным цэнтрам нацыянальна-дзяржаўнага адраджэньня Беларусі») ужо ня мела юрыдычнай сілы, бо прымалі яе прыватныя асобы. І як прыватныя асобы былыя сябры Ўраду БНР прысутнічалі на апошніх пасяджэньнях канфэрэнцыі, на якіх Менск яшчэ раз прызналі «адзіным цэнтрам». Галоўнае ж тое, што савецкія прадстаўнікі, якія прыехалі ў Бэрлін «для прыйма мандатаў БНР», іх не атрымалі, бо пастанова аб перадачы паўнамоцтваў ад Ураду БНР да Ўраду ССРБ так і не была прынятая.

У БССР Цьвікевіч працаваў у Таварыстве культурных сувязяў з замежжам і ў Беларускім таварыстве Чырвонага Крыжа, але асноўным месцам яго працы быў Інстытут беларускае культуры, дзе зь вясны 1926 ён быў вучоным сакратаром. У гэтым часе ён рыхтуе да друку сваю галоўную працу — «Западноруссизм: Нарысы з гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў ХІХ і пачатку ХХ в.». Як і кніга «Адраджэньне Беларусі і Польшча» (1921), як і манаграфія «Пагляд П. Бяссонава на беларускую справу» (1922), як і брашура «Вялікае апрашчэньне ці вялікае ўдасканаленьне» (1926), як і артыкулы «Усе дарогі вядуць у Беларусь», «Чатыры гады. 1918 — 25.ІІІ.1922», «Да пытаньня аб незалежнасьці», «Незалежнасьць — як праграма сённяшняга дня», як і эсэ «Аб аргумэнтах ад розуму і аргумэнтах ад сэрца», «Западноруссизм» сьведчыць, што ў асобе Цьвікевіча мы маем выдатнага палітычнага мысьляра, што бальшавікі недарэмна называлі яго ідэолягам беларускага нацыянал-дэмакратызму.

Як і іншыя публікацыі Цьвікевіча, адразу пасьля выхаду ў сьвет (1929) «Западноруссизм» быў забаронены для распаўсюду, а яго тыраж канфіскаваны. А 14.07.1930 «органы» арыштавалі аўтара кнігі. Як і іншых фігурантаў у справе г. зв. Саюзу вызваленьня Беларусі Цьвікевіч атрымаў 5 гадоў ссылкі. У 1935 яму паўторна прысудзілі ссылку. У 1937 яго даставілі ў Менск. У адной камеры зь ім сяделі пісьменьнікі В. Хомчанка і М. Сяднёў. Хомчанка сьведчыў, што Цьвікевіч быў суаўтарам канфіскаванага І тому «Гісторыі Беларусі», што як гісторык ён працягваў пісаць і ў ссылцы і што напісанае ім было арыштавана.

Лёс Цьвікевіча быў вызначаны 17.12.1937.

Ранейшыя публікацыі:

http://bsdp.org/naviny/gistoryja-i-kultura/04-04-2017/yany-byli-pershyya...">Яны былі першыя. Аляксандар Бурбіс 

http://bsdp.org/naviny/gistoryja-i-kultura/27-03-2017/yany-byli-pershyya...">Яны былі першыя. Сьцяпан Некрашэвіч 





Апошнія навіны з гэтай катэгорыі

01.02 НАРАДЖЭННЕ І СМЕРЦЬ ССРБ. Артыкул першы
31.01 Правілы жыцьця Антона Луцкевіча
30.01 20 фактаў пра Антона Луцкевіча
12.11 100 гадоў таму. Што трэба памятаць
02.11 Пяцісотгадовы човен прывезлі ў цэнтр Мінска
15.10 Власти Минска не предоставляют информацию о гражданах, выступивших против установки памятной...

Аўтары блогаў

Ігар Барысаў
Андрэй Казановіч
Ігар Маслоўскі
Ганна Канюс
Анатоль Cідарэвіч
Cяргей Адамовіч

Блогi

Ігар Барысаў
Віншаванне з Новым 2019 годам!
Андрэй Казановіч
Минские договоренности по Нагорному Карабаху
як хутка знiкне заслона Стабiльнасцi незменяемага...
Ігар Барысаў
Прамова на пасаду старшыні БСДП
Андрэй Казановіч
Віншую вас грамадзяне Лiтвы са знамянальнай датай —...
Усе блогі

Нумары нашай газеты

№15
№14
№13
Усе нумары

Заявы БСДП

ДАГАВОР АБ СТВАРЭННІ САЮЗНАЙ ДЗЯРЖАВЫ -...         ДАГАВОР АБ СТВАРЭННІ САЮЗНАЙ ДЗЯРЖАВЫ...
Заява Прэзідыума БСДП “Аб ваенных...         ЗаяваПрэзідыума БСДП“Аб ваенных...
Зварот Прэзідыума БСДП у сувязі з...          Зварот Прэзідыума Беларускай...

Катэгорыі

Аналітыка
Гісторыя і культура
Грамадства
Жанчыны БСДП
Заявы БСДП
Палітыка
Партыйнае жыццё
Эканоміка

Партнёры

     

Кампания Право выбора

Партыя

  • Хто мы?
  • Статут БСДП
  • Структура
  • Дакументы
  • Гісторыя сацыял-дэмакратыі ў Беларусі
  • БСДП у асобах

Навiны

  • Партыйнае жыццё
  • Заявы
  • Жанчыны БСДП
  • Палітыка
  • Эканоміка
  • Грамадства
  • Аналітыка
  • Гісторыя і культура

Выданнi БСДП

  • Бюлетэнь "Сацыял-дэмакрат"
  • Часопіс "Адлюстраванне"
  • Facebook
  • В Контакте
  • Одноклассники
bsdpps@tut.by © БСДП-2019 Усе правы абароненыя